Locatie straks toegankelijk voor toeristen en andere belangstellenden

22 mrt, 10:12

Door Theo Huijskes

GROENLO - Met de nodige ondersteuning van de gemeente Oost Gelre is het Oudheidkundige Vereniging Groenlo, die in samenwerking met Bomenwacht Oost Gelre het initiatief heeft genomen voor de herinrichting van het zogenoemde ‘Vrömdenkarkhof’. Het mysterieuze, verloren gegane kerkhof aan de Eibergseweg in Groenlo is een laatste overblijfsel van de gerichtsplaats in destijdse de stad Grol. De bedoeling van de opknapbeurt is om toeristen en andere belangstellenden ter plekke kennis te laten maken met de rijke historie van deze bijzondere gerichtsplaats. De locatie is alleen al bijzonder vanwege het feit dat de oudste opgeschreven en bewaard gebleven gegevens hiervan dateren van 25 mei 1236. Omdat Groenlo in dat jaar te boek stond als een stad met een rechtsgebied, is het zo goed als zeker dat er toen ook al een gerichtsplaats is geweest met aan het hoofd de richter.

Een bezoekje aan de bewuste locatie op zaterdagmorgen jl., betekent een ontmoeting met Martijn Hogenkamp, algemeen bestuurslid van OVG, Henk Adema, contactpersoon van Bomenwacht OG en Annemieke Rensink, lid van de OVG. Van hen is het Martijn Hogenkamp, die zich reeds sinds 2016 -het jaar waarin bekend werd dat de nieuwe N18 mogelijk de begraafplaats zou doorsnijden- heeft verdiept in de geschiedenis van de eeuwenoude plek. Tot op de dag van vandaag is dezelfde Hogenkamp blij dat de N18 niet de begraafplaats, maar alleen de daar later aanwezige vuilnisbelt heeft doorsneden. Hierdoor is de begraafplaats als laatste overblijfsel van de gerichtsplaats, zijnde een galgenveld van de stad Groenlo, zo goed als helemaal intact gebleven. Een soort van erfenis van eeuwen geleden toen de stadsrichter buiten de muren en poorten van de stad de beschikking had over galgenvelden, open ruimtes waarop één of meerdere galgen geplaatst stonden. Deze waren veelal gelegen op woeste grond en op een goed zichtbare plaats aan een doorgaande weg aan de rand van het rechtsgebied.

Afschaffing doodstraf betekende einde gerichtsplaats
Het afschaffen in 1870 van de doodstraf in Nederland betekende het einde van de gerichtsplaatsen. Men moest op zoek naar een algemene begraafplaats en daarbij viel de keuze op de plek waar eeuwen achtereen de resten van misdadigers in de directe nabijheid van de galg werden begraven. Ondanks de voor die tijd ingrijpende verandering, werden er geen gegevens bijgehouden van de begravingen op deze algemene begraafplaats. Een overledene die ‘veroordeeld’ was tot deze begraafplaats, werd meestal direct afgevoerd en ‘weggestopt’. Soms waren ze naamloos. Ook al was de naam wel bekend, dan nog kwam er ook geen steen of bordje bij het graf. Zo werden nieuwe graven na verloop van tijd onzichtbaar. Iedereen hield zich verre van wat hier gebeurde en het werd vooral verzwegen. Wel deden spannende verhalen en geruchten de ronde over dit zogenaamde ‘Verloren Kerkhof’. Het ‘kerk’hof, waar mensen terecht kwamen, die reeds tijdens hun leven al voor kerk en maatschappij als verloren werden aangemerkt. Zoals de oorspronkelijk uit Duitsland afkomstige landloopster Anna Elisabeth Pelzer, die in Groenlo de bijnaam ‘Duutse Hanna’ had en in 1906 doodgevroren in de berm werd gevonden. Ze werd begraven op de algemene begraafplaats zonder steen, paaltje, naam of nummer. Zij zou tijdens haar leven af en toe samen met een andere landloper, Rienske Pool, het baarhuisje op de begraafplaats hebben gebruikt om te overnachten Wanneer er ter plekke voor het laatst is begraven, is niet bekend. Volgens mondelinge overlevering zou in 1910 een parlevinker in knopen en elastiek, een naamloze landloper die in Groenlo en omgeving bekend stond als de ‘kis(t)jeskeerl’, de laatste zijn geweest. Rond 1930 is de begraafplaats verkleind. Het werd zo klein dat de nieuwe omheining net om het destijds bestaande baarhuisje kwam te staan. Na 1945 is op het oude deel van de begraafplaats zand afgegraven. Dat zand is onder andere in 1947 gebruikt als grondophoging ten behoeve van de nieuwbouw van woningen in Groenlo. Daarmee zijn op dat deel van de begraafplaats waarschijnlijk de meeste sporen van de gerichtsplaats en de begravingen verdwenen. In 1948 nam de gemeente Groenlo de zandafgraving in gebruik als gemeentelijke vuilstortplaats. In de jaren vijftig stonden er regelmatig woonwagens van rondtrekkende zigeuners op het terrein. Uiteindelijk is het hele terrein volgestort. In 1969 is de stortplaats gesloten en zijn er bomen in het afval en puin geplant. De inmiddels kleine en niet meer gebruikte begraafplaats zal in deze periode ook langzaam begroeid zijn geraakt.

Op korte termijn hopelijk toegankelijk voor toeristen
De hiervoor genoemde initiatiefnemers gaan er helemaal vanuit dat eind april, begin mei aanstaande toeristen en andere belangstellenden een kijkje kunnen komen nemen.

“Er is reeds het nodige kapwerk verricht, en dat van onder andere oude populieren en eiken”, vertelt Henk Adema. “Daarnaast zijn wij volop bezig met het planten van een nieuwe beukenhaag en dat helemaal in de trant van de voormalige, imposante beukengalerij. Bij dit alles hopen wij een tweetal, niet onaanzienlijke rijkdom vertegenwoordigende rode beuken bij de oude ingang in leven te kunnen houden. Verder zal de toegang aan de Eibergseweg, helemaal in de originele staat worden hersteld.”

Martijn Hogenkamp vult aan dat daarbij tevens de nog aanwezige poeren worden hersteld en dat er extra veel aandacht wordt besteed aan de herbouw van het zogenoemde baarhuisje. “Wij hebben daarbij de hoop gevestigd op de mogelijkheid dat de fundering van het voormalige huisje nog aanwezig is, zodat wij alles zoveel mogelijk in de originele staat kunnen herstellen. Het totaal zal compleet worden gemaakt met het inrichten van het baarhuisje, het aanbrengen van informatieborden en het plaatsen van passende zitbankjes.”

Adema en Hogenkamp zijn blij dat niet alleen ondernemers, zoals in dit geval de Rouwmaat Groep Groenlo, maar ook de gemeente Oost Gelre en de Hogeschool Saxion in Enschede hun medewerking verlenen. “Zo is ons van de zijde van de gemeente meegedeeld dat er voor deze omgeving, en dat vanaf het centrum van Groenlo, volop wordt gewerkt aan een nieuw landschapsplan. Al met al ontwikkelingen die een geslaagde uitwerking van ons project alleen maar versterken.”