Nieuws

Details: Gepubliceerd: 23 maart 2022

Locatie straks toegankelijk voor toeristen en andere belangstellenden

22 mrt, 10:12

Door Theo Huijskes

GROENLO - Met de nodige ondersteuning van de gemeente Oost Gelre is het Oudheidkundige Vereniging Groenlo, die in samenwerking met Bomenwacht Oost Gelre het initiatief heeft genomen voor de herinrichting van het zogenoemde ‘Vrömdenkarkhof’. Het mysterieuze, verloren gegane kerkhof aan de Eibergseweg in Groenlo is een laatste overblijfsel van de gerichtsplaats in destijdse de stad Grol. De bedoeling van de opknapbeurt is om toeristen en andere belangstellenden ter plekke kennis te laten maken met de rijke historie van deze bijzondere gerichtsplaats. De locatie is alleen al bijzonder vanwege het feit dat de oudste opgeschreven en bewaard gebleven gegevens hiervan dateren van 25 mei 1236. Omdat Groenlo in dat jaar te boek stond als een stad met een rechtsgebied, is het zo goed als zeker dat er toen ook al een gerichtsplaats is geweest met aan het hoofd de richter.

Een bezoekje aan de bewuste locatie op zaterdagmorgen jl., betekent een ontmoeting met Martijn Hogenkamp, algemeen bestuurslid van OVG, Henk Adema, contactpersoon van Bomenwacht OG en Annemieke Rensink, lid van de OVG. Van hen is het Martijn Hogenkamp, die zich reeds sinds 2016 -het jaar waarin bekend werd dat de nieuwe N18 mogelijk de begraafplaats zou doorsnijden- heeft verdiept in de geschiedenis van de eeuwenoude plek. Tot op de dag van vandaag is dezelfde Hogenkamp blij dat de N18 niet de begraafplaats, maar alleen de daar later aanwezige vuilnisbelt heeft doorsneden. Hierdoor is de begraafplaats als laatste overblijfsel van de gerichtsplaats, zijnde een galgenveld van de stad Groenlo, zo goed als helemaal intact gebleven. Een soort van erfenis van eeuwen geleden toen de stadsrichter buiten de muren en poorten van de stad de beschikking had over galgenvelden, open ruimtes waarop één of meerdere galgen geplaatst stonden. Deze waren veelal gelegen op woeste grond en op een goed zichtbare plaats aan een doorgaande weg aan de rand van het rechtsgebied.

Afschaffing doodstraf betekende einde gerichtsplaats
Het afschaffen in 1870 van de doodstraf in Nederland betekende het einde van de gerichtsplaatsen. Men moest op zoek naar een algemene begraafplaats en daarbij viel de keuze op de plek waar eeuwen achtereen de resten van misdadigers in de directe nabijheid van de galg werden begraven. Ondanks de voor die tijd ingrijpende verandering, werden er geen gegevens bijgehouden van de begravingen op deze algemene begraafplaats. Een overledene die ‘veroordeeld’ was tot deze begraafplaats, werd meestal direct afgevoerd en ‘weggestopt’. Soms waren ze naamloos. Ook al was de naam wel bekend, dan nog kwam er ook geen steen of bordje bij het graf. Zo werden nieuwe graven na verloop van tijd onzichtbaar. Iedereen hield zich verre van wat hier gebeurde en het werd vooral verzwegen. Wel deden spannende verhalen en geruchten de ronde over dit zogenaamde ‘Verloren Kerkhof’. Het ‘kerk’hof, waar mensen terecht kwamen, die reeds tijdens hun leven al voor kerk en maatschappij als verloren werden aangemerkt. Zoals de oorspronkelijk uit Duitsland afkomstige landloopster Anna Elisabeth Pelzer, die in Groenlo de bijnaam ‘Duutse Hanna’ had en in 1906 doodgevroren in de berm werd gevonden. Ze werd begraven op de algemene begraafplaats zonder steen, paaltje, naam of nummer. Zij zou tijdens haar leven af en toe samen met een andere landloper, Rienske Pool, het baarhuisje op de begraafplaats hebben gebruikt om te overnachten Wanneer er ter plekke voor het laatst is begraven, is niet bekend. Volgens mondelinge overlevering zou in 1910 een parlevinker in knopen en elastiek, een naamloze landloper die in Groenlo en omgeving bekend stond als de ‘kis(t)jeskeerl’, de laatste zijn geweest. Rond 1930 is de begraafplaats verkleind. Het werd zo klein dat de nieuwe omheining net om het destijds bestaande baarhuisje kwam te staan. Na 1945 is op het oude deel van de begraafplaats zand afgegraven. Dat zand is onder andere in 1947 gebruikt als grondophoging ten behoeve van de nieuwbouw van woningen in Groenlo. Daarmee zijn op dat deel van de begraafplaats waarschijnlijk de meeste sporen van de gerichtsplaats en de begravingen verdwenen. In 1948 nam de gemeente Groenlo de zandafgraving in gebruik als gemeentelijke vuilstortplaats. In de jaren vijftig stonden er regelmatig woonwagens van rondtrekkende zigeuners op het terrein. Uiteindelijk is het hele terrein volgestort. In 1969 is de stortplaats gesloten en zijn er bomen in het afval en puin geplant. De inmiddels kleine en niet meer gebruikte begraafplaats zal in deze periode ook langzaam begroeid zijn geraakt.

Op korte termijn hopelijk toegankelijk voor toeristen
De hiervoor genoemde initiatiefnemers gaan er helemaal vanuit dat eind april, begin mei aanstaande toeristen en andere belangstellenden een kijkje kunnen komen nemen.

“Er is reeds het nodige kapwerk verricht, en dat van onder andere oude populieren en eiken”, vertelt Henk Adema. “Daarnaast zijn wij volop bezig met het planten van een nieuwe beukenhaag en dat helemaal in de trant van de voormalige, imposante beukengalerij. Bij dit alles hopen wij een tweetal, niet onaanzienlijke rijkdom vertegenwoordigende rode beuken bij de oude ingang in leven te kunnen houden. Verder zal de toegang aan de Eibergseweg, helemaal in de originele staat worden hersteld.”

Martijn Hogenkamp vult aan dat daarbij tevens de nog aanwezige poeren worden hersteld en dat er extra veel aandacht wordt besteed aan de herbouw van het zogenoemde baarhuisje. “Wij hebben daarbij de hoop gevestigd op de mogelijkheid dat de fundering van het voormalige huisje nog aanwezig is, zodat wij alles zoveel mogelijk in de originele staat kunnen herstellen. Het totaal zal compleet worden gemaakt met het inrichten van het baarhuisje, het aanbrengen van informatieborden en het plaatsen van passende zitbankjes.”

Adema en Hogenkamp zijn blij dat niet alleen ondernemers, zoals in dit geval de Rouwmaat Groep Groenlo, maar ook de gemeente Oost Gelre en de Hogeschool Saxion in Enschede hun medewerking verlenen. “Zo is ons van de zijde van de gemeente meegedeeld dat er voor deze omgeving, en dat vanaf het centrum van Groenlo, volop wordt gewerkt aan een nieuw landschapsplan. Al met al ontwikkelingen die een geslaagde uitwerking van ons project alleen maar versterken.”

21mrt2022

Details: Gepubliceerd: 09 maart 2022

Bomenwacht vraagt politiek én kiezer om aandacht voor verdwijnend openbaar groen in Oost Gelre

'Ondanks alle goeie initiatieven holt ons landschappelijk erfgoed achteruit'

Door Annekée Cuppers

OOST GELRE - Bomen en openbaar groen spelen een grote rol in ons welbevinden en in het klimaatadaptief inrichten van de kernen in Oost Gelre. De laatste 50 jaar is er echter veel groen uit de gemeente verdwenen. Daarom heeft de Bomenwacht alle politieke partijen aangeschreven met het verzoek om in hun partijprogramma serieus aandacht te besteden aan behoud, beheer en verbetering van de natuur in het Achterhoekse landschap. Bomenwacht-leden Henk Bastiaansen, Carel ten Have, Dyon Temming en Ans ten Have leggen in dit artikel uit waar de pijnpunten liggen en wat zij hopen te bereiken.

krantenknipsel 9 3 2022 3

Waarom is het belangrijk dat juist de politiek actief aan de slag gaat met het vergroenen van de openbare ruimte? Henk Bastiaansen vertelt: "Bij de ontwikkeling van bestemmingsplannen wordt er eigenlijk altijd voorrang gegeven aan economische ontwikkelingen. Wij zouden graag zien dat er in de plannen meer rekening wordt gehouden met groeninclusief bouwen zodat economie en ecologie beter met elkaar in balans komen. Een groen Oost Gelre is niet alleen fijn voor de toeristen die hier komen om van het coulisselandschap te genieten, maar vooral ook voor onszelf. Verschillende studies laten zien dat leven in een groene omgeving de gezondheid ten goede komt, zowel geestelijk als lichamelijk."

Ans ten Have ziet ook een belangrijke rol voor bomen en groen in het klimaatadaptief maken van de woonkernen. "Dat het klimaat verandert is een gegeven, dat doet het al miljoenen jaren. De problemen die dat oplevert, zoals wateroverlast en hittestress hebben we zelf veroorzaakt door verstedelijking en erosie. Daar kunnen we wèl wat aan doen. Waar bomen en groen staan, is de grond poreus en kan veel water opnemen en vasthouden. Ook werken bomen als een natuurlijke air condition. Ze zorgen voor verkoeling door schaduwwerking en verdamping."

Zuinig zijn op wat je hebt
Dat er de laatste 50 jaar veel groen is verdwenen uit Oost Gelre, doet ook de ambtenaren van Ruimtelijke Ordening en Groen verdriet, aldus Carel ten Have. "Ondanks alle goedbedoelde initiatieven holt de kwaliteit van ons mooie coulisselandschap achteruit. We moeten echt heel zuinig zijn op wat er nog over is. Daarnaast is er een gebrek aan kennis over hoe met bomen om te gaan. Men trekt bijvoorbeeld een kabel in de grond om een prachtige monumentale beuk uit te lichten maar door de graafwerkzaamheden raken de wortels beschadigd waardoor de boom bij een stevige storm te weinig houvast meer heeft. Of een groene straat waar de bomen verdrogen omdat de bronbemaling bij wegwerkzaamheden het grondwater wegtrekt. Ook zouden we graag zien dat er meer wordt ingezet op toezicht en handhaving. Op papier is het voor bomen goed geregeld maar in de praktijk gaat het in de uitvoering nog wel eens mis. Daar kun je achteraf wel een boete voor geven en een herplantplicht opleggen, maar die volwassen boom of historische houtwal is wel weg."

'De natuur gaat niet ineens dood maar sterft door duizend sneden'

Plek voor bomen in de wijk
In bestemmingsplannen worden bomen aangeduid met een stipje. De Bomenwacht pleit ervoor om in plaats van een stipje zogenaamde duurzame groeilocaties aan te wijzen waar bomen zowel boven als onder de grond de ruimte krijgen om ongehinderd te groeien. "De grote bomen die nu in de bebouwde kom staan, zijn zo'n 70 jaar geleden in het buitengebied geplant. Bomen die nu binnen de bebouwde kom worden aangeplant, zullen deze omvang nooit bereiken. Die staan als het ware in een bloempot waardoor ze allerlei stoornissen ontwikkelen. Ze worden regelmatig gekortwiekt om te voorkomen dat ze overlast veroorzaken. In plaats van om de zoveel meter een boom te planten, kun je er ook voor kiezen enkele plekken aan te wijzen waar een boom de ruimte krijgt om goed uit te groeien en zo die uitstraling te krijgen die we allemaal zo waarderen."

Sinds enige tijd mag in in bijna heel Oost Gelre binnen bebouwde kom nog maar 30 gereden worden. Een gunstige ontwikkeling voor het groen in de straten, aldus Dyon. "Door de lagere snelheid ontstaat ander weggedrag en kunnen wegen op termijn smaller gemaakt worden waardoor er meer ruimte ontstaat voor het groen. Als Bomenwacht zijn we heel gelukkig met deze trend die nu is ingezet en we hopen dat de politiek na de verkiezingen hier ook op doorgaat."

Goed op weg met rapport biodiversiteit
Onlangs verscheen het rapport 'Landschappen vol leven' over biodiversiteit in de Achterhoek. In dit rapport staan veel handreikingen en adviezen voor gemeenten om de biodiversiteit te verhogen. Dyon: "In eerste instantie gaat het om het weer op peil krijgen van de basissoorten, zoals mussen en dergelijke, wat wel aangeeft hoe hoog de nood is. Het rapport heeft geen juridische status maar we zouden graag zien dat men hier serieus mee aan de slag gaat." Ans is blij te zien dat de gemeente hier al goed mee bezig is. "In het buitengebied wordt jonge aanplant nu voorzien van struweel waardoor deze boompjes meer kans hebben om goed aan te slaan. Dat struikgewas zorgt tevens voor meer biodiversiteit en dus een gezondere biotoop waardoor bijvoorbeeld de overlastgevende eikenprocessierups wordt teruggedrongen." "En vergeet niet de parken als Beekdal, Flierbeek en het Wentholtpark", valt Henk bij. "Het is best wel uniek dat je zulke parken in een dorp hebt. Daar mogen we heel trots en zuinig op zijn."

Natuurinclusief boeren en megastallen
Boeren en natuur, daar is de laatste jaren het nodige om te doen. Hoe kijkt de Bomenwacht hier tegenaan? "Wij denken dat je in moet zetten op natuurinclusief boeren en hoewel de meeste boeren welwillend zijn, heb je daar wel de politiek voor nodig. Er zou een goede regeling moeten komen die de boer de waarde van de grond vergoedt die hij teruggeeft aan de natuur, bijvoorbeeld in de vorm van houtwallen. Dat kost niet alleen geld, daar krijgen we met zijn allen veel voor terug. Die houtwallen zijn niet alleen beeldbepalend voor het landschap maar zorgen ook voor schaduwwerking en breken de wind waardoor het veel prettiger fietsen is. Dat geldt overigens ook voor het vergroenen van industrieterreinen. Op termijn zal daardoor het woonwerkverkeer veranderen."

'De grote bomen die nu in de bebouwde kom staan, zijn zo'n 70 jaar geleden in het buitengebied geplant'

De Bomenwacht pleit tevens voor het verbeteren van de landschappelijke inpassing van grote schuren en bedrijventerreinen. "Van oudsher zijn omgevingsvergunningen gebaseerd op een bouwperceel waarop meerdere schuren en hokjes staan. Dat we anno 2022 megastallen zouden bouwen ter grootte van het complete perceel, dat hadden ze toentertijd nooit kunnen bedenken. Daar waar vroeger tussen al die losse bouwsels bomen, heggetjes en struiken stonden, zie je nu in het buitengebied hele stukken waar die grote stallen en schuren als vliegtuighangars op een biljartlaken staan. De agrarische wereld staat onder enorme druk, van hen kun je niet verwachten dat landschappelijk groen een hoge prioriteit heeft. Daarom vragen wij de politiek om al op voorhand op deze omgevingsvergunningen in te grijpen en zo de bouwer te verplichten om met behulp van groen de schuur landschappelijk in te passen. Niet alleen om bij te dragen aan het welzijn van dieren en planten, maar ook aan dat van omwonenden en de boer zelf."

Oproep aan de kiezer
Een groot artikel in deze krant om de politiek en de kiezer bewust te maken van het belang van bomen en openbaar groen in Oost Gelre. Is dat in deze onzekere tijd nu echt zo belangrijk?
Dyon: "Mensen zeggen wel eens: Ach, wat maken die paar bomen nu uit? Er staan er nog zat. Maar nu is het die monumentale boom, dan weer een mooie houtsingel, een strook met heesters langs het trottoir dat voor het gemak vervangen wordt door een stukje gras, het speelbosje dat per ongeluk gekapt wordt. Sluipenderwijs ruilen we zo het groen in voor een stenen omgeving. De natuur gaat niet ineens dood maar sterft door duizend sneden. Wat we nu doen, heeft consequenties voor de latere generaties."

De Bomenwacht hoopt dat de kiezer op 16 maart zijn stem uit wil brengen op partijen die uitdragen zorgvuldig om te zullen gaan met het landschap en de leefomgeving. "Eigenlijk is het heel simpel", besluit Dyon, "Waar wil je straks op uitkijken, op een groen park of een saaie parkeerplaats? Die keuze kun je nu maken."